Otlukbeli denilince biz Otlukbelililer de dahil ilk aklımıza gelen düşüncelerden birisi de kuş uçmaz kervan geçmez ,dağların arasında sıkışıp kalmış bir yerleşim yeri olmasıdır.Otlukbeli Savaşı da olmasa  ilçemizin neredeyse esamesi okunmayacak.Nüfus artışı Avrupa ülkeleri gibi eksilerde, İlkokul 1.sınıfa neredeyse kaydedecek öğrenci bulunmuyor.Belki de önümüzdeki birkaç yıl içinde birleştirilmiş sınıf sistemine bile geçilebilir.Yol ve ulaşım sorunları hala devam etmektedir.İlçemiz insanında genel olarak oluşan kanı, Tercan ,Mercan gibi   ana ulaşım yolları üzerinde olunsa ilçemizin  daha da büyüyüp gelişeceği düşüncesi.

Dergimizin daha önceki sayıları için  yaptığımız yerel kelimeler,deyimler ve atasözleri çalışmalarında hayretle  Otlukbeli ve çevresinin geniş bir kelime dağarcığına  ,zengin dil ve anlatım hazinesine sahip olduğunu gördük.Peki Anadolu’nun bu ücra köşesindeki zenginliğin sebebi neydi?

Yüzyıl önce ikiyüz yıl önce ve daha ileri zamanlarda Otlukbeli( Karakulak ) hep böyle mahrumiyetlerin olduğu bir yer miydi? İlçe sınırlarında bazı yerlerle ilgili efsaneler anlatılır şu ören yerinde hazine var yok şurası kilise altında altın var gibi.. Genel olarak  bizden önce yaşayanlarla bizler arasında çok maddi farklılıkların olduğunu  düşünmemiştim . Definecilerinde boş uğraşlar peşinde koştuğunu düşünmüşümdür hala aynı düşüncedeyim.Define bulmak belki hayal ama definecilerin anlattıklarına kulak kabartmak gerekir.Falancı dağda tek başına yazılı mezar var kıblesi ters ,falanca yeri kazdık horasan duvarlar çıktı gibi…

1525 ‘li yıllardan  itibaren  Osmanlı  imparatorluğunun toprakları  üzerinde ulaşımın daha güvenli  sağlanması amacıyla  yeni politikalar  geliştirildiğine  tanık oluyoruz. Osmanlı devleti İstanbul’dan doğuya ve batıya yapılan seferlerde yol güvenliğini sağlamak ,ordunun ihtiyaçlarını gidermek için yol güzergahlarına  yeni yerleşim yerleri kurmuştur.Bu yerleşim yerlerine menzil siteleri denmektedir.

Osmanlı arşivlerine baktığımızda şimdilik en eski tarihli olanı 1704 yılına ait ve farklı zamanlara ait  arşiv belgelerinde  ilçemizden Karakulak Menzili diye söz etmektedir.İstanbul Erzurum oradan Tebriz ve daha doğuya giden ana yol Amasya ,Sivas,Erzincan Sansa üzerinden Erzurum’a bağlanmaktadır.1600’lü yılların sonu 1700’lü yılların başında bu yola alternatif paralel bir yol olan Kuzeydoğu Anadolu yol güzergahı gelişmiştir.Bu yol İstanbul’dan Amasya’ya, Niksar Koyulhisar Şebinkarahisar Kelkit üzerinden Otlukbeli’ye  (Karakulak) ulaşan yol idi.Bu yol Tercan’a uğramadan Aşkale üzerinden Erzurum’a bağlanıyordu. Karakulak ile Aşkale arasında Karakulak Hanı ,Şuyud Hanı ve Ağveyis  Hanları bulunmaktaydı. Osmanlı maliye defterlerine göre Aşkale Karakulak arası 18 saatlik bir yol güzergahıdır.Ağveyis  hanı Aşkale karasu köyü sınırlarında bulunurken Şuyud hanı(Serhin ) Karakulak hanları  muhtemelen Otlukbeli ilçe sınırlarında bulunmaktadır.Ağveyis Hanı Ördekhakhacı ,Aravans köylerine yakın olduğuna göre muhtemel yol güzergahıda Küçük Otlukbeli ,İlçe merkezi İskender mezrası ,Ördekhacı,Aravans  köylerinden geçmektedir .1835 Osmanlı nüfus kayıtlarında Aravansın nüfusu yaklaşık 250 kişi Ördekhacı 200 kişi olarak kayıtlarda geçmektedir.O günün şartlarında oldukça nüfus yoğunluğu fazla sayılır.Bu yoğunluğun muhtemel sebeplerinden biriside bu yol güzergahında bulunmak olabilir.

Osmanlı Devleti Merkez İle taşra teşkilatı arasındaki iletişimi, koordinasyonu haberci veya postacı diyebileceğimiz Ulaklar vasıtasıyla yapmaktaydı.Menziller hem bir haber merkezi hem de kervanların ulakların ikmal iaşe ihtiyaçlarını giderdikleri yerlerdi.1700 lü yılların başından 1900 ‘lü yıllara kadar Karakulak bu önemini korumuştur.Hatta bu güzergah daha fazla kullanılır hale gelmiştir.Menzil defterleri incelendiğinde Ulakların 2/3 ü bu güzergahı kullanmakta idiler.Eski ordu yolu olan Fatih’in ,Yavuzun Takip ettiği Refahiye,Erzincan Üzümlü ,Tercan yolu eski işlerlik ve yoğunluk üstünlüğünü Karakulak menzilinin de içinde bulunduğu Kuzeydoğu Anadolu güzergahına bırakmıştır.Tarihte önemli yol güzergahı ve su kaynakları üzerinde bulunan yerlerleşim yerleri maddi ve kültürel yönden gelişip zenginleşmişlerdir.

Sözlü edebiyatımızın  ve kullandığımız kelime dağarcığının zenginliğinin beklide ana sebebi tarihi ipek yolunun bir parçası olmaktan geçmektedir.İsimsiz kıblesiz  mezarlar , Müslüman veya gayrimüslim bir kervancının son durağıdır. Dağ başlarında ortaya çıkan horasan  harçlı yapı kalıntıları bir definenin değil beklide ismi unutulmuş kervansaray veya hana aittir.

Aşağıdaki tabloda Osmanlı arşivlerinde Karakulak Menziline ait bazı resmi yazışma evraklarının konu başlıkları yer almaktadır .İnşallah evrakların detaylarını ,1835 yılı nüfus bilgileri ile ilgili çalışmalarımızı da önümüzdeki sayılarda paylaşmaya çalışacağız.

 Alaattin ORAL

Kaynak: Genç Kuşak Dergisi